Le Groupe de travail pour le leadership des peuples autochtones en recherche a été lancé en 2021 à l’initiative du scientifique en chef, Rémi Quirion, en collaboration avec le chef régional de l’Assemblée des Premières Nations Québec-Labrador, Ghislain Picard et le ministre responsable des Relations avec les Premières Nations et les Inuit, Ian Lafrenière. Il réunit des chercheur.e.s, des enseignant.e.s, ainsi que des représentants d’organismes, de commissions scolaires et d’établissements universitaires autochtones et non autochtones.
Depuis sa création, le Groupe de travail a mené plusieurs initiatives, dont la mise en place de programmes de financement pour soutenir la relève étudiante autochtone. Plus récemment, il s’est penché sur la reconnaissance des savoirs autochtones dans l’écosystème de la recherche. Cette reconnaissance est importante, car elle valorise des systèmes de connaissances millénaires qui offrent des perspectives uniques et complémentaires aux approches scientifiques occidentales, notamment en matière d’environnement, de santé et d’éducation.
Ces travaux ont mené à l’adoption, par les Fonds de recherche du Québec (FRQ), d’une Déclaration de reconnaissance des savoirs autochtones, marquant un pas déterminant vers une recherche plus inclusive, respectueuse et représentative des réalités des communautés.
Français:
« Les Premières Nations et les Inuit sont des gardiennes et gardiens et des porteuses et porteurs de savoirs autochtones traditionnels et contemporains. Le Fonds de recherche du Québec (FRQ) reconnait l’importance de ces savoirs pour une recherche ouverte sur le monde. Le FRQ reconnait que l’approche holistique des Premières Nations et des Inuit favorise les recherches intersectorielles visées par les trois secteurs du Fonds : Nature et technologie, Santé et Société et Culture.
Le FRQ rappelle que les recherches collaboratives et participatives avec les Premières Nations et les Inuit ont ouvert la voie à un changement de la recherche sur les peuples autochtones à la recherche avec, pour et par les premiers concernés. De plus, le FRQ reconnait la complémentarité des savoirs scientifiques et autochtones dans la co-construction de nouvelles connaissances en réponse aux défis de société. »
English:
“The Fonds de recherche du Québec (FRQ) recognizes the importance of this knowledge in promoting research that is open to the world. The FRQ acknowledges that the wholistic approach of First Nations and Inuit promotes the kind of intersectoral research fostered by its three research sectors: Nature and Technology, Health, and Society and Culture.
The FRQ emphasizes that collaborative and participatory research with First Nations and Inuit has paved the way for a shift from research on Indigenous Peoples to research with, for, and by those most directly concerned. Furthermore, the FRQ recognizes the complementarity of scientific and Indigenous knowledge in the co-construction of new knowledge to address societal challenges.”
Nehiromowin (Atikamekw):
“Niki nehirowisiwok \ nehirowi iskwewok kaie Inuit iriniwok \ iskwewok wirawaw kanaweritamok kaie miwotawok okiskeritamowiniwaw weckatc kaie anotc kiskeritamowiniw ka icinakonik. Aniki ka mitatcik coriariw e nanto kiskeritcikaterik kekwariw ota Québec askik (FRQ) kiskeritamok e apitc kicteritakonik kitci ki otci nanto kiskeritcikaterik kekwariw e irikokwaskamikarik kitci ici takickakemakanik. Nihwe FRQ kiskeritam e ici miro witcihiwemakanik misiwe e mikatek kekwan nehirowisinak acitc inuit iriniwinak e nictiki e ici kanawapatcikatek ; notcimiw kiskeritamowina acitc ka nakowi icinakok ka otamirowakaniwok. Miro pimatisiwinik acitc mamo tacikewinik acitc otarasowi kiskeritakosiwinik. Wi mikawasikemo anahwe FRQ e nta kiskeritcikatek acitc e mamokatek acitc aniki Nehirowisiwok kotc wetcitcik kaie niki inuit pitoc ki iti icinakon e mamokatek e nta kiskeritakositcik nehirowisiwok kotc wetcitcik tapickotc, aniki otci acitc wirawaw tipirawe ka nta kiskerimakaniwitcik nehirowisiwok. Kaie tca, anahwe FRQ kitciweritam e ici tatapitinik wirawaw e ici kiskeritakik kaie tca nehirowisiwa ka ici kiskeritamiritci tapickotc e miskakik ocki kiskeritamowiniw ke ici witcihiwemakak e iti icinakok anotc.”
Kanien’ké:ha (Mohawk):
“Ne Fonds de recherche due Québec (FRQ) rontkáthos tsi iorihowá:nen se’ aiakoterién:tarake ne aié:reke ahatirího’kwate ne tsik ónhka tsi iohontsá:te. Ne FRQ rontkáthos ne aontaieró:roke tsi iahonwanáttatse ne Onkwehón:we tánon Inuit ne ki’ aióntste taiekhashión:ko tsi ahatirího’kwate, ahatí:reke ne áhsen na’tekaiá:kon: Shaoié:ra, Orihwase’shón:’a, Ata’karitáhtshera tánon tsi ní:ioht ne Onkwehshón:’a tánon tsi nihotirihò:ten.
Ne FRQ ronne’néhstha ne skátne tánon sha’tahóntste ahatirihó’kwate skátne ne Onkwehón:we tánon Inuit ionkhihahonnién:ni taontté:ni ne aierího’kwate ne Onkwehón:we akorihwa’shón:’a, nónwa khérenk skátne ahotiió’ten tánon tsi niká:ien ne ratinón:we’s. Ne ni’ óni ne FRQ kaién:tere’s ne ia’tekaiéston shaoié:ra tánon nahò:ten ronaterién:tare Onkwehón:we ahonnón:ni ne orí:wase áhontste tsi ní:ioht ótia’ke onkwe iakawentorá:se.”
ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ (Inuktitut):
» ᑖᒃᑯᐊ ᑯᐸᐃᒃᒥ ᖃᐅᔨᓴᖅᑐᓕᕆᓂᕐᒧᑦ ᑮᓇᐅᔭᑦ (FRQ) ᐃᓕᑕᖅᕗᑦ ᐱᒻᒪᕆᐅᓂᖓᓂᒃ ᑕᒪᓐᓇ ᖃᐅᔨᒪᓂᖅ ᐅᔾᔨᕐᓇᖅᓯᑎᑦᓯᓂᐊᕐᓗᓂ ᖃᐅᔨᓴᕐᓂᕐᒥᒃ ᒪᑐᐃᖓᑎᑕᐅᔪᒧᑦ ᓄᓇᕐᔪᐊᒧᑦ. ᑯᐸᐃᒃᒥ ᖃᐅᔨᓴᖅᑐᓕᕆᓂᕐᒧᑦ ᑮᓇᐅᔭᒃᑯᑦ ᐃᓕᑕᖅᓯᕗᑦ ᐊᑕᖐᔪᒥᒃ ᐱᓕᕆᐊᖃᕐᓂᖅ ᐊᓪᓚᓄᑦ ᐃᓄᖕᓄᓪᓗ ᐅᔾᔨᕐᓇᖅᓯᑎᑦᓯᕙᒃᐳᖅ ᑕᐃᒪᐃᑦᑐᓂᒃ ᐱᓕᕆᕝᕕᐅᖃᑎᒌᙱᑦᑐᓂᒃ ᖃᐅᔨᓴᓂᕐᒥᒃ ᑲᔪᓯᑎᑕᐅᓪᓗᓂ ᐱᖓᓱᓄᑦ ᖃᐅᔨᓴᓂᕐᒧᑦ ᐱᓕᕆᕝᕕᒋᔭᐅᕙᒃᑐᓄᑦ: ᓄᓇᒥ ᓄᑖᙳᖅᐸᓪᓕᐊᔪᓄᓪᓗ, ᐋᓐᓂᐊᖃᕐᓇᙱᑦᑐᓕᕆᓂᕐᒧᑦ, ᐃᓅᖃᑎᒌᒃᐸᖕᓂᕐᒧᓪᓗ ᐃᓕᖅᑯᓯᑐᖃᕐᓄᓪᓗ.
ᑯᐸᐃᒃᒥ ᖃᐅᔨᓴᖅᑐᓕᕆᓂᕐᒧᑦ ᑮᓇᐅᔭᒃᑯᑦ ᓇᓗᓇᐃᖅᓯᕗᑦ ᐱᓕᕆᖃᑎᒌᖕᓂᖅ ᐊᒻᒪ ᐃᓚᐅᖃᑕᐅᓂᖅ ᖃᐅᔨᓴᕐᓂᕐᒥᒃ ᓄᓇᖃᖅᑳᖅᓯᒪᔪᓂᒃ ᐊᒻᒪ ᐃᓄᖕᓂ ᐊᖅᑯᓯᐅᕈᑕᐅᓯᒪᕗᖅ ᓅᑉᐸᓪᓕᐊᓂᕐᒧᑦ ᖃᐅᔨᓴᕐᓂᕐᒥᒃ ᓄᓇᖃᖅᑳᖅᓯᒪᔪᑦ ᐃᓄᖏᓐᓂᒃ ᖃᐅᔨᓴᖃᑎᖃᖔᓕᕐᓗᑎᒃ, ᐅᑯᓄᖓ, ᐊᒻᒪ ᑕᐃᒃᑯᓄᖓ ᐊᒃᑐᖅᑕᐅᓯᒪᓂᖅᐹᖑᔪᓄᑦ. ᐊᒻᒪᓗᒃᑲᓐᓂᖅᑕᐅᖅ, ᑯᐸᐃᒃᒥ ᖃᐅᔨᓴᖅᑐᓕᕆᓂᕐᒧᑦ ᑮᓇᐅᔭᒃᑯᑦ ᐃᓕᑕᖅᓯᕗᑦ ᓇᓕᒧᒌᖕᓂᖏᓐᓂᒃ ᖃᐅᔨᓴᖅᑐᓕᕆᓂᒃᑯᑦ ᓄᓇᖃᖅᑳᖅᑐᓪᓗ ᖃᐅᔨᒪᓂᕆᔭᖏᓐᓂᒃ ᐋᖅᑭᒃᓱᐃᖃᑎᒌᖕᓂᒃᑯᑦ ᓄᑖᓂᒃ ᖃᐅᔨᒪᓂᕆᔭᐅᔪᓂᒃ ᑭᐅᒍᒪᓪᓗᑎᒃ ᐃᓅᖃᑎᒌᒃᐸᖕᓂᕐᒧᑦ ᐊᓂᒍᖅᑎᓐᓇᓱᒋᐊᖃᖅᐸᒃᑐᓂᒃ. »
Mi’kmaq (Micmacs):
« Ta’n Sulieweyel etekl il-kwiluwasultimkewe’l ukjit Kepek (FRQ) mikuaptik ta’n nuta’q ukjit ula Kjijitaqn ta’n ketmoqja’toq il-kwiluwasimk ta’n na pantetek ukjit ta’n wksitqamuk. Ta’n FRQ kejitoq ta’n na msit pesu’kwatmi’titl L’nu’k aqq Inuitaq ketmoqja’tu’tij ta’n telamu’k na lamikuo’mk-tepkistek il-kwiluwasimk kelo’tasik ta’n na ne’siskl il-kwiluwasultimkewe’l tepkistekl: Mimajimkewey aqq Espitasikewey, Tajiko’qn, aqq Toqo’ltimk aqq Telo’ltimk.
Ta’n FRQ melkewistoq ta’n toqi-lukwutimk aqq tel-lukwutimk il-kwiluwasimk elt L’nu’k aqq Inuitaq na awtikutijik ta’n teltek ukjit na sa’se’wa’sik wejiaq il-kwiluwasimk ta’n L’nu’k mimajuinu’k ukjit il-kwiluwasultinew elt, ukjit, aqq wejiaq nekemowk ta’n maw-sespite’taqetijik. Knekk-me’, ta’n FRQ mikuaptik ta’n iknmuetasik ta’n kjijitaqne’jewey aqq L’nui kjijitaqn ukjit na toqitekemk ta’n Piley kjijitaqn ukjit aknutmn toqeyimkewe’l lukwaqnultikewe’l »
Innu-aimun (Innu):
« Fonds de recherche du Québec (FRQ) nishtuapatamᵘ eshpatenitakuak ume tshissenitamun tshetshi uapatiniuakanit ka natu-tshissenitakanit kassinu auen tshi uapatak. FRQ nishtuapatamᵘ nenu eshi-pimipaniht anite eshi-inniuht kassinu Innuat mak Aissimeuat, eukuan uapatiniueht nenua nikan ashtaht nishtuait ka natu-tshissenitakanit: Eshi-takuak assi mak Ussi-tshekuana ka tutakanit, Minuinniun, mak Mamuitun mak Aitun.
FRQ tshissinuatshitau uetshi-atussemakaniht Innuat mak Aissimeuat e tutakanit ka natu-tshissenitakanit, kie shenamᵘ nana meshkanau tshetshi tshiuenakanit ane ka natu-tshissenitakanit Innuat utaitunuau, tshetshi ishinakuak tshetshi uitshi-atussemakaniht, uinuau ut ka tutahk mak uinuau ka tutahk nenu anitshenat uauinakaniht. Kie FRQ nishtuapatamᵘ mamu tapitit tshissenitamuna nenua ka nanatu-tshissenitakanit mak innu-aitun tshetshi mamu ashtakanit ane ussi-tshissenitamuna tshetshi mishkutunakanit eshi-animunanut e mamuitunanut. »
Anishinábemowin (Anishinaabe):
« Iyo Shóniyá ondji andakikenindjige ondamitáwin Kebekong (FRQ) wí kikenindámokíg eji kichi inenindágwag andakikenindjigewin kidji shesing miziwe akíng. Ogo FRQ ogikenindánáwá ogo Anishinábeg ashidj Kíwedinóg odábadjitonawan niswe kikendjigewinan: Wendjidá dajewin ashidj nanda-gikendjigewin, Mino Pimádiziwin, ashidj Pemádizidjig ashidj Pimádjiwowin.
Ogo FRQ keget ikidowag eji ondamitáwadj mámawi ashidj wídj andakikenindjigewadj mámawi Anishinábeg ashidj Kíwedinog kí andjiwese ani andakikenindjigewadj, ájaye nóngom ondamitág mámawi, ondji ogo, ashidj ogo memindage wa kenindamowadj. Ashidj kaye, ogo FRQ ogikenindánáwá tabishkodj wenishishing wábishkíwe kaye Anishinábe kikenindágoziwin eji tabishkodj ojitowadj oshki kikenindjigewin kidji wídokodádowadj mawinanámowadj pimádizi nanábaniziwinan. »
